Galaksinin Batı Sarmal Kolu’nun bir ucunda, haritası bile çıkarılmamış ücra bir köşede, gözlerden uzak, küçük ve sarı bir güneş vardır. Bu güneşin yörüngesinde, kabaca yüz kırksekiz milyon kilometre uzağında, tamamıyla önemsiz ve mavi-yeşil renkli, küçük bir gezegen döner. Gezegenin maymun soyundan gelen canlıları öyle ilkeldir ki 100 milyardan fazla sinir ve trilyon bağlantı içeren beyinlerinden geçenleri düz yazıyla, madde madde listeye dökmenin hâlâ çok etkileyici bir fikir olduğunu düşünürler!*
((*Otostopçu’nun Galaksi Rehberi kitabından alıntı. Kitabın girişindeki ilk cümleleri değiştirerek kullandım. Galiba hayatta en sevdiğim kitap girişi bu. <3 ))
Gerçekten de beyin varlığımızın en karmaşık, hakkında en az şey bilinen organı. Beynimizdeki düşünceleri, yeni fikirleri ve mevcut problemlere yaratıcı çözümleri bulup çıkarmak da net yol haritası olmayan biraz rastlantısal, biraz kaotik bir süreç. Bu yazıda tam olarak bu görevlere hizmet eden, denemeye değer bir derin düşünme/problem çözme metodundan bahsetmek istiyorum. Konu insan beyni olunca hiç bir şeyin garantisi yok ama denemeye değer.
Psikolog, yazar ve danışman olan ve 80’den fazla kitap (wow!!!!) yazan ve zihnin çalışmasını daha iyi anlamaya kariyerini adayan Anthony Buzan’ın geliştirdiği bir metod olan zihin haritası (mind mapping) adını duyar duymaz ilgimi çekti. Google’a, youtube’a kuvvet araştırdım… Sizlere öğrendiklerimi ve kendi deneyimlerimi anlatayım.
Tam Olarak Mind Map Nedir? ve Nasıl Yapılır?
Mucidi Tony Buzan’ın tanımı ile mind map’ler zihnimiz için “İsviçre çakısı” gibi çok yönlü, her şeyi yapabildiğimiz araçlar. Her şey derken? Hatırlama, düşünme, derin derin düşünme, problem çözme, bağlantılar kurma, yaratıcılığı tetikleme gibi düşünme ile yapılan şeyler. Yani üzerine düşünmek istediğimiz konuyu belirliyoruz ve gerisi kendinden geliyor. Peki nasıl geliyor? Mind map çıkarmanın belli kuralları ve yapın/yapmayın denen noktaları var. Hepsini araştırdım, çalıştım ve sizler için özetliyorum.
Mind Map Kuralları:
- Sayfanın ortasına ana konuyu mümkünse tek kelime olarak yazıyoruz.
- Ana konudan başlıyoruz akışkan ana dallar çizmeye ve onları dallandırıp budaklanmaya.
- Düz çizgiler çizmek yok – beynin içinde çizgiler, maddeler, oklar, grafikler, hiyerarşiler yok. Düşünceler karmaşık, organik ve eşit şekilde organik bi’ akış halinde. O zaman ilk kural keskin hatlı düz çizgiler çizmek yok! (sayısal eğitim görmüş, excel-sever beynime bunu anlatmak çok zor oldu)
- Her dal için sadece tek kelime – mind map genelinde ve özellike ana dallar için tek kelime yazıyoruz. İlk başta anlamlı gelemese de haritayı ufak bir düz yazıya çevirmemek için harika bir öneri.
- Hiyerarşi yok serbest akış – beynin düşünme şekline uygun olarak hiç bir dal diğerinden üstün, büyük, önemli değil. Hepsi merkez konudan çıkıp uzaklara akıyorlar.
- Bol renk kullanımı – bol bol renkli, fosforlu simli kalemler, ne kadar fazla renk o kadar iyi.
- Bol bol görsel kullanımı – sticker’lar, dergi-gazetelerden kesilen görseller, hatta yeteceğiniz varsa çizimler. Görseller kelimelere göre düşünmeyi ve beyni daha iyi tetikliyor.
- Evrensel insan dili – hayır İngilizce değil. Bol görsel içeren, çağrışımlarla tetiklenen akışkan işte bu çizdiğimiz mindmap tadında bir dil.
“Ben böyle kuralları okuyup çizemem. Biraz daha detay isterim” derseniz buyrunuz aşağıdaki video’ya. ps: video 10 yıl öncesinden ve ses ve görüntü kalitesi berbat ama yaratıcısının koyduğu kurallara uyarak en doğru açıklayan video kendisi. O nedenle estetik beklentiler olmadan izleyin, zaten kısacık.
Mind Map’in Çalıştığını Kanıtlayan Deneyler
Tony Buzan neden mid map metodunu bulmuş, ne gibi faydalar görmüş ve deneyler yapmış merak edenleri 2012’de yaptığı harika TED konuşmasına almak istiyorum. Burada mind map nedir, onu nasıl ve neden buldu ve ne gibi harika sonuçlar gözlemledi anlatıyor. Konuşmayı izlemeden ikna olmak isteyenler için konuşmadan ekran görüntüleri ile bir örnek paylaşmak istiyorum.
İlkokul öğrencilerinde yapılan deneyde ataş ile yapabilecekleri şeyleri madde madde listelemeri istenmiş ve 10 dakika süre verilmiş. Aşağıdaki görselden görebileceğiniz gibi 4 adet farklı fikir bulunmuş. (dili İspanyolca)
İkinci aşamada mind map nedir, nasıl yapılır anlatılmış. Yeniden on dakika verilmiş. Aşağıda göreceğiniz gibi tam 20 adet fikir bulunmuş! Hem de minnoş çizimler de bonusu olmuş. 🙂
Pratikte de düz yazı ile madde madde doldurulmayı bekleyen bomboş sayfa ile bakışmak korkutucu olabiliyor. İnsan nereden başlayacağını şaşırıp paralize oluyor. Ancak serbest çağrışıma izin veren, akışkan, tek kelimelik dallanıp budaklanan bir şeyler yaratmak daha kolay. Ve doğal!
Kendi Mind Map Deneyimimden Notlar
“Mind map mantıklı birşeye benziyor. Ufaklıklarda çalışmış. İyi güzel de yetişkinlerde nasıl olur? Ee sen de ne oldu?” derseniz hemen cevaplıyorum: bende de çalıştı. Hem de hiç beklemediğim şekilde!
İlk iş üzerine mind map çizmek istediğim konuyu belirledim. Sayfanın ortasına yazdım ve ilk ana dala karar verdim. Sonrasında çok düşünmeden aklıma gelenleri minik dallar olarak çıkardım. Aralarda yaptığım ve olası hatalar şunlardı: 1)kaç ana dal olacağını baştan düşünmek. hiç düşünmeyin. sadece ilk ana konuyu belirleyip altına serbest akış yazın derim. 2)bir ana dal altına rastgele bir kaç dal çizmek. biip! gene yanlış. çünkü önce kelime gelecek sonra dalı çizeriz. önceden kaç fikir/kelime/kavram geleceğini belirleyemeyiz.
Yaklaşık 15-20 dk süren ilk mind map çalışmamdan şunları öğrendim: i)hiç aklıma gelmemiş ama süper mantıklı 1-2 fikir ii)benim için, kimliğim açısından çok önemli sandığım bir ana dal’ın aslında o kadar da önemli olmadığı ve yazarken heyecanlanmadığım. iii)tüm haritada bol bol geçerek pırıl pırıl parlayan 3 kelime. Ve bu kelimelerin biri var ki hiç aklıma gelmezdi!
Aynı denemeyi Atıl için de yaptık (evet benim zorumla..) onun mind map’inden de şu sonuçlar çıktı. i)bol bol geçen ve beklemediğimiz bir anahtar kelime ii)yapabileceği alternatif bir kaç iş fikri iii)bazı fikirlerin aslında göründüğü gibi olmadığı – yani örnek vermem gerekirse: angarya görünen bir işin aslında network fırsatı olması veya aşırı zor görünen bir işi nasıl bölerek basitleştirebileceği vb.
Özetle ilk deneyimimden mutlu ve ilham almış ayrıldım. Herkese kendilerine kaliteli bir yarım saat ayırıp bu sıralar düşündükleri bir konu üzerinde mind map denemesi yapmalarını şiddetle öneririm. Mind map yapmayı düşünen ve yapanların yorumlarını da beklerim!